Το χωριό Τζιτζιφιά, Κισσάμου Χανίων.

Τζιτζιφιά από  τα παλαιότερα χωριά  των εννέα Χωριών. Η ονομασία  θεωρείται ότι προέρχεται από το δέντρο ζίζυφος και για το λόγο αυτό θα έπρεπε να γράφεται με υ το δεύτερο και όχι ι όπως έχει καθιερωθεί. Βρίσκεται σε υψόμετρο 380 μ και στην απογραφή του 1981 είχε 31 κατοίκους. Όμως σε  προγενέστερα χρόνια  και ιδιαίτερα στα χρόνια των Ενετών φέρεται να έχει πολύ μεγαλύτερο πληθυσμό. Από τον Καστροφύλακα (Κ236)αναφέρεται Ziziffea,Sanda Lucia (Αγία  Φωτεινή),με 115 κατοίκους το 1583. Τα ερείπια που συναντά κανείς  σε πάρα πολλά σημεία που σήμερα είτε είναι δασωμένα είτε υπάρχουν γύρω ελαιώνες  μαρτυρούν την μεγάλη έκταση στην οποία ήταν απλωμένο το χωριό. Πολλοί κάτοικοι της Βάθης και των Πλοκαμιανών έχουν τις ρίζες τους  στην Τζιτζιφιά και αυτό εξηγεί και το γεγονός ότι έχουν αγροτικά κτήματα στην τζιτζιφιά.

Το 1900 η Τζιτζιφιά αναφέρεται με κατοίκους 104 και 1961 με κατοίκους 50.

Στο χωριό υπάρχουν ιστορημένες εκκλησίες της Παναγίας ,της Αγίας Φωτεινής και της Αγίας Παρασκευής αλλά οι τοιχογραφίες είναι καταστραμμένες (βλ. Gerola-Λασιθιωτάκη, τοιχογραφημένες εκκλησίες της Κρήτης, σ.29). Σήμερα δεν σώζεται καμιά από τις εκκλησίες αυτές. Στη θέση που έχει ανεγερθεί στις αρχές του περασμένου αιώνα η σημερινή εκκλησία των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου υπήρχε παλαιότερη εκκλησία  που γκρεμίστηκε ,σίγουρα κάποια από τις ιστορούμενες, στην οποία ανήκε και το  καμπαναριό  που υπάρχει μέχρι σήμερα.

Την Τζιτζιφιά  χαρακτηρίζει το καλό της κλίμα, η πλούσια φύση της, ο  ατελείωτος ελαιώνας  που δυστυχώς σήμερα  έχει εγκαταλειφθεί ,οι μοναδικές καμινάδες της και τα πετρόκτιστα σπίτια της.